عوامل مختلفی باعث ایجاد انواع سرطان می‌شوند. تحقیقات بر روی این عوامل همچنان ادامه دارد و محققان به دنبال راه‌های بیشتری برای پیشگیری از ابتلا به سرطان های مختلف هستند. اگرچه هیچ راه اثبات‌شده‌ای برای پیشگیری کامل از سرطان پستان وجود ندارد، اما نتایج تحقیقات جهانی نشان داده است که می‌توان خطر ابتلا به سرطان را تا حد قابل توجهی کاهش داد.
سبک زندگی سالم برای پیشگیری از سرطان پستان
-
افزایش فعالیت بدنی: فعالیت بدنی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش دهد. طبق مطالعاتی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، در زنانی که یک تا دو ساعت در هفته پیاده‌روی تند دارند، خطر ابتلا به سرطان پستان تا ۱۸٪ کاهش می‌یابد. ورزش همیشه به معنای تمرینات سنتی باشگاه نیست؛ دویدن با بچه‌ها یا انجام یک بازی ورزشی نیز مؤثر است.
-
ترک الکل: خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که روزانه دو تا پنج لیوان نوشیدنی الکلی مصرف می‌کنند، نسبت به زنانی که الکل مصرف نمی‌کنند، یک و نیم برابر بیشتر است.
-
ترک سیگار: مطالعات متعددی ارتباط بین سیگار کشیدن و خطر ابتلا به سرطان پستان و همچنین خطر عود آن را نشان داده‌اند. اعتقاد بر این است که استنشاق دود دست دوم نیز در افزایش خطر نقش دارد.
-
رژیم غذایی کم‌چرب: رژیم غذایی کم‌چرب نه‌تنها خطر چاقی را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را نیز کاهش دهد. مشخص شده است که استروژن نقش مهمی در ایجاد سرطان پستان دارد و بافت چربی حاوی مقادیر کمی از این هورمون است. تاکنون هیچ تحقیق قطعی در مورد تأثیر مصرف چربی در خطر ابتلا به سرطان پستان انجام نشده است، اما مطالعات متعدد به این نتیجه رسیده‌اند که چاقی نقش مهمی در ایجاد آن دارد.
-
بارداری در سنین پایین‌تر: اگرچه همیشه نمی‌توان به‌طور دقیق برای بارداری برنامه‌ریزی کرد، اما تحقیقات نشان داده است که نداشتن فرزند بیولوژیک یا داشتن اولین فرزند در اواسط ۳۰ سالگی یا بعد از آن، خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد.
-
شیردهی: محققان بر این باورند که ماه‌های بدون پریود در دوران بارداری و شیردهی، ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را کاهش دهد. این نتایج منطبق بر داده‌هایی است که نشان می‌دهد قاعدگی دیرهنگام و یائسگی زودرس نیز خطر را کاهش می‌دهند. این موارد در واقع فرد را در معرض استروژن کمتری قرار می‌دهد که یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان پستان می‌باشد.
راهکارهای پیشگیری از ابتلا به سرطان پستان در زنانی که در معرض خطر بیشتری قرار دارند
افرادی که سابقه خانوادگی قوی در سرطان پستان داشته و یا در آزمایشات ژنتیک مشخص شود که در ژن‌های مرتبط با سرطان پستان (از جمله BRCA1 و BRCA2) دارای جهش هستند، نسبت به سایر افراد در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پستان هستند. در این دسته افراد، اقدامات زیر اهمیت ویژه ای دارد.
مشاوره و آزمایش ژنتیک
برخی از افراد جهش‌های ژنی خاصی را به ارث می‌برند که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان (و احتمالاً سایر سرطان‌ها) را در آنها افزایش دهد. هرچند که انجام آزمایش ژنتیک به همه افراد توصیه نمی‌شود، اما برای برخی بویژه افرادی که دارای سابقه خانوادگی هستند، می‌تواند در پیشگیری از ابتلا تاثیرگذار باشد.
اگر به دلیل سابقه خانوادگی یا ابتلای شخصی به سرطان پستان، نگران افزایش خطر خود هستید، میتوانید با پزشک متخصصدر این حوزه صحبت کنید. پزشک به کمک روش های تشخیصی رایج می‌تواند احتمال وجود جهش ژنی ارثی و شانس ابتلا را ارزیابی نماید.
صرف‌نظر از نتیجه این ارزیابی، پزشک ممکن است شما را به یک مشاور ژنتیک ارجاع دهد. آنها می‌توانند سابقه خانوادگی شما را با جزئیات بررسی کرده و به شما کمک کنند تصمیم بگیرید که آیا آزمایش ژنتیک برای شما مناسب است یا خیر.
مشاوره و انجام آزمایش ژنتیک به چه افرادی توصیه می‌شود؟
- افرادی که قبلاً به سرطان پستان مبتلا شده‌اند و دارای شرایط زیر هستند:
- سرطان در سنین پایین تشخیص داده شده است.
- به سرطان پستان سه‌گانه منفی مبتلا بوده‌اند.
- فرد دومی نیز در خانواده به سرطان مبتلا شده است.
- سابقه خانوادگی قوی از سرطان‌های پستان (به‌ویژه در مردان)، تخمدان، پانکراس یا پروستات دارند.
- از نژاد یهودی اشکنازی هستند.
- افرادی که سرطان پستان ندارند، اما در معرض خطر بالای جهش‌های ارثی هستند:
- سابقه خانوادگی شناخته‌شده از جهش ژن BRCA یا دیگر جهش‌ها دارند.
- سابقه شخصی ابتلا به سرطان تخمدان، پانکراس، یا سرطان پروستات متاستاتیک دارند.
- سابقه خانوادگی سرطان پستان در سنین پایین، یا در یکی از اعضای مرد خانواده دارند.
آزمایش ژنتیک چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش ژنتیک را می‌توان بر روی نمونه‌های خون یا بزاق، یا با استفاده از سواب داخل گونه انجام داد. نمونه‌ها برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.
جهش‌های متعددی در ژن‌های BRCA شناسایی شده‌اند که با سرطان پستان مرتبط هستند. آزمایش‌های ژنتیکی می‌توانند به صورت اختصاصی برای یک یا چند جهش مشخص طراحی شوند، یا به شکل گسترده‌تر طیف وسیعی از جهش‌های احتمالی BRCA را بررسی کنند. به عنوان مثال، اگر فردی به دلیل وجود یک جهش شناخته‌شده در میان بستگان خود تحت آزمایش قرار گیرد، معمولاً آزمایش در بررسی همان جهش خاص متمرکز خواهد بود. در افراد یهودی‌تبار اشکنازی، تمرکز آزمایش غالباً بر جهش‌هایی است که در این جمعیت شیوع بیشتری دارند. با این حال، اما اگر دلیلی برای مشکوک شدن به یک تغییر ژنی خاص وجود نداشته باشد، آزمایش احتمالاً به دنبال جهش‌های مختلف BRCA خواهد بود. علاوه بر این، بسته به شرایط فرد، امکان دارد آزمایش برای بررسی تغییرات در سایر ژن‌های مرتبط با سرطان نیز انجام شود.
انجام آزمایش ژنتیک به تنهایی کافی نیست. زیرا بیماری سرطان به عوامل و جهش های مختلف ژنتیکی و غیرژنتیکی وابسته است و به همین علت، ممکن است آزمایش‌ها برای برخی از افراد پاسخ روشنی ارائه نکنند. در نتیجه، ملاقات با یک مشاور ژنتیک یا متخصص ژنتیک سرطان قبل و بعد از انجام آزمایش اهمیت زیادی دارد.
تفسیر نتایج آزمایش ژنتیک
نتایج آزمایشات ژنتیکی ممکن است به شرح زیر باشد:
- نتیجه مثبت: اگر در آزمایش، یک جهش مهم شناسایی شود، ممکن است اقداماتی برای کمک به کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان (یا سایر سرطان‌ها) انجام شود. در افرادی که پیش‌تر به سرطان پستان مبتلا شده‌اند، نتیجه مثبت می‌تواند بر انتخاب و مسیر درمانی تأثیرگذار باشد.
- نتیجه منفی: هرچند که نتیجه منفی، می‌تواند اطمینان‌بخش باشد؛ اما همیشه به معنای حذف کامل خطر نیست. چراکه احتمال وجود تغییرات ژنی ناشناخته یا آزمایش‌نشده همواره باقی می‌ماند.
- نتیجه نامشخص (Inconclusive): در برخی موارد، آزمایش ممکن است نتواند به‌طور قطعی بگوید که آیا شما جهش ژنی دارید یا خیر.
- وجود یک تغییر ژنی با اهمیت نامشخص (Variant of Uncertain Significance – VUS) : این بدان معنی است که آزمایش، یک تغییر ژنی را شناسایی کرده است، اما تأثیر آن بر خطر ابتلا به سرطان پستان هنوز روشن نیست.
نتایج آزمایش‌های ژنتیکی گاهی اوقات می‌توانند پیچیده یا گیج‌کننده باشند، به همین دلیل مهم است که توسط یک مشاور ژنتیک یا متخصص ژنتیک سرطان، تفسیر و ارزیابی شوند.
استفاده از دارو برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، برخی زنان به دلیل داشتن جهش ژنتیکی خاص، سابقه ابتلا به سرطان پستان و یا سابقه ابتلای اعضای خانواده، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان پستان قرار دارند. در این افراد می‌توان برای کمک به کاهش این خطر از داروهای خاصی استفاده کرد.
تاموکسیفن و رالوکسیفن
تاموکسیفن و رالوکسیفن تنها داروهایی هستند که در ایالات متحده برای کمک به کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان تأیید شده‌اند.مطالعات علمی نشان داده‌اند که مصرف این داروها می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنانی که در معرض خطر بالاتر از حد متوسط قرار دارند، کاهش دهد. با این حال، باید توجه داشت که این داروها ممکن است با بروز عوارض جانبی و خطرات خاص خود همراه باشند.
هر دوی این داروها، تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERMs) هستند. این داروها تنها در برخی از بافت‌های بدن بر علیه هورمون استروژن عمل کرده (یا آن را مسدود می‌کنند)، اما تأثیری بر دیگر بافت‌ها ندارند. از آنجایی که استروژن می‌تواند باعث رشد سلول‌های سرطان پستان شود، هر دوی این داروها با مسدود کردن دریافت استروژن در سلول‌های پستان، به کاهش خطر سرطان کمک می‌کنند.
این داروها بیشتر به دلایل دیگر استفاده می‌شوند:
- تاموکسیفن: عمدتاً برای درمان سرطان پستان با گیرنده هورمونی مثبت استفاده می‌شود.
- رالوکسیفن: بیشتر برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان در زنان یائسه استفاده می‌شود.
طول مدت مصرف این داروها با هدف کاهش خطر سرطان پستان، معمولاً ۵ سال است. هر دو دارو قرص‌هایی هستند که یک بار در روز مصرف می‌شوند؛ البته تاموکسیفن به شکل مایع نیز موجود است. رالوکسیفن فقط برای زنان یائسه تأیید شده است، اما تاموکسیفن گزینه‌ای برای زنان یائسه و همچنین آن‌هایی است که این مرحله را پشت سر نگذاشته‌اند.
تأثیر این داروها بر خطر ابتلا به سرطان پستان در مطالعات مختلف متفاوت بوده است. هنگامی که نتایج همه مطالعات با هم جمع شوند، این داروها می‌توانند این خطر را حدود ۴۰٪ (بیش از یک‌سوم) کاهش دهند.
اگرچه این میزان کاهش خطر، قابل توجه به نظر می‌رسد، اما بدین معنی نیست که همه می‌توانند از آن استفاده کنند. انتخاب این راه پیشگیری به میزان خطر اولیه شما بستگی دارد. تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان پستان توسط پزشک و بر اساس عواملی مانند سن، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگی صورت می‌گیرد و مشخص می‌کند که آیا مصرف این داروها برای شما مفید است یا نه.
عوارض جانبی احتمالی تاموکسیفن و رالوکسیفن
- علائم یائسگی: شایع‌ترین عوارض جانبی این داروها علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و تعریق شبانه است. تاموکسیفن همچنین می‌تواند باعث خشکی و ترشحات واژن شود. دوره قاعدگی در زنانی که قبل از یائسگی تاموکسیفن مصرف می‌کنند، ممکن است نامنظم یا حتی متوقف شود. اگرچه اغلب پس از قطع دارو، قاعدگی دوباره شروع می‌شود، اما همیشه این‌طور نیست و برخی از زنان یائسه می‌شوند.
- لخته شدن خون: هم تاموکسیفن و هم رالوکسیفن خطر ایجاد لخته خون در ورید پا (ترومبوز وریدی عمقی) یا در ریه‌ها (آمبولی ریه) را افزایش می‌دهند. این لخته‌ها گاهی اوقات می‌توانند باعث مشکلات جدی و حتی مرگ شوند. البته خطر کلی این عارضه در طی ۵ سال درمان کمتر از ۱٪ تخمین زده شده است. به همین دلیل این داروها برای افرادی که سابقه لخته شدن خون دارند توصیه نمی‌شود.
- سرطان‌های رحم: از آنجایی که تاموکسیفن در رحم مانند استروژن عمل می‌کند، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های رحم، از جمله سرطان آندومتر و سارکوم رحم را افزایش دهد. این افزایش خطر بیشتر بر زنان بالای ۵۰ سال تأثیر می‌گذارد. اگر تاموکسیفن مصرف می‌کنید و خونریزی واژینال یا لکه‌بینی غیرطبیعی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا می‌تواند علائم احتمالی سرطان رحم هستند. در حالی‌که رالوکسیفن با افزایش خطر سرطان رحم مرتبط نیست.
مهارکننده‌های آروماتاز (AIs)
برای زنان یائسه که در معرض خطر بالاتر از حد متوسط هستند، ممکن است به‌جای تاموکسیفن یا رالوکسیفن، داروهایی به نام مهارکننده‌های آروماتاز (AIs) تجویز می‌شود.
مهارکننده‌های آروماتاز با متوقف کردن آنزیم آروماتاز در بافت چربی، از تبدیل هورمون‌های دیگر به استروژن جلوگیری کرده و سطح آن را کاهش می‌دهند. این داروها مانع از ساخت استروژن توسط تخمدان‌ها نمی‌شوند، به همین دلیل، عمدتاً برای زنانی که یائسه شده‌اند تجویز می‌شوند.
آن دسته از مهارکننده‌های آروماتاز که نقششان در کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان مشخص شده است عبارت‌اند از:
- آناستروزول (آریمیدکس)
- اگزمستان (آروماسین)
این داروها، مانند تاموکسیفن، بیشتر برای درمان سرطان گیرنده هورمونی مثبت استفاده می‌شوند. هنگامی که برای اهداف پیشگیرانه استفاده می‌شوند، طول مدت مصرف معمولاً ۵ سال است.
با اینکه این داروها در کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان مورد تأیید FDA نیستند، اما برخی از متخصصان آنها را (همراه با تاموکسیفن و رالوکسیفن) به‌عنوان گزینه‌هایی برای زنان یائسه‌ای که در معرض خطر هستند، در نظر می‌گیرند.
خطرات و عوارض جانبی مهارکننده‌های آروماتاز
- شایع‌ترین عوارض جانبی مهارکننده‌های آروماتاز، بروز علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه و خشکی واژن است.
- این داروها همچنین می‌توانند باعث درد عضلات و مفاصل شوند که گاهی آن‌قدر جدی است که باید مصرف دارو قطع شود.
- برخلاف تاموکسیفن و رالوکسیفن، مهارکننده‌های آروماتاز می‌توانند فرایند نازک شدن استخوان‌ها را تسریع کرده و منجر به پوکی استخوان شوند. به‌همین دلیل، پزشکان اغلب قبل از شروع مصرف، بررسی تراکم استخوان را توصیه می‌کنند.
- AI می‌تواند میزان کلسترول را نیز افزایش دهد، بنابراین زنانی که از قبل بیماری قلبی دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به مشکلات قلبی باشند.
استفاده از جراحی برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان
برای زنانی که در معرض خطر بسیار بالای ابتلا به سرطان پستان قرار دارند، جراحی پیشگیرانه برداشتن پستان‌ها یا ماستکتومی پیشگیرانه، گزینه‌ای اصلی برای کاهش چشمگیر این خطر است.
این جراحی شامل برداشتن یک یا هر دو پستان برای به حداقل رساندن احتمال ابتلا به سرطان پستان است. اگرچه ماستکتومی پیشگیرانه می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را تا ۹۰٪ یا بیشتر کاهش دهد، اما این خطر را به صفر نمی‌رساند، زیرا حذف کامل تمام سلول‌های پستان امکان‌پذیر نیست و سلول‌های باقی‌مانده همچنان توانایی سرطانی شدن را دارند.
چه کسانی کاندیدای ماستکتومی پیشگیرانه هستند؟
این جراحی معمولاً برای زنانی که در معرض خطر متوسط یا کم قرار دارند، توصیه نمی‌شود. اما افرادی با شرایط زیر ممکن است این گزینه را با مشورت تیم پزشکی خود در نظر بگیرند:
- داشتن جهش‌های ژنتیکی: وجود جهش در ژن‌هایی مانند BRCA1 یا BRCA2 که با آزمایش ژنتیک مشخص می‌شود؛
- سابقه خانوادگی قوی: وجود سرطان پستان در چند تن از بستگان نزدیک یا تشخیص آن در یکی از بستگان در سنین پایین؛
- سابقه سرطان در یک پستان: به‌ویژه اگر با سابقه خانوادگی قوی همراه باشد؛
- سابقه پرتودرمانی: انجام پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه قبل از ۳۰ سالگی.
شرایط اصلی برای انجام ماستکتومی پیشگیرانه
این جراحی عمدتاً در دو موقعیت اصلی مورد بررسی قرار می‌گیرد:
۱. پیشگیری اولیه در زنان با خطر بسیار بالا
برای زنانی که هنوز به سرطان مبتلا نشده‌اند اما دارای عوامل خطر بسیار بالا (مانند جهش ژن BRCA) هستند، برداشتن هر دو پستان (ماستکتومی پروفیلاکتیک دوطرفه) می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را به‌شدت کاهش دهد و به طور بالقوه سال‌ها به زندگی آنها اضافه کند. با این حال، این یک تصمیم بسیار شخصی است؛ زیرا همه زنان دارای این جهش‌ها به سرطان مبتلا نمی‌شوند و جراحی عوارض جانبی جسمی و روحی خود را به همراه دارد.
۲. پیشگیری از سرطان دوم در بیماران
برخی از زنانی که قبلاً به سرطان در یک پستان مبتلا شده‌اند، تصمیم می‌گیرند پستان سالم خود را نیز همزمان با جراحی پستان سرطانی بردارند. این عمل که ماستکتومی پروفیلاکتیک مقابل (CPM) نامیده می‌شود، می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سرطان دوم کمک کند.
این جراحی بیشتر برای زنانی مفید است که عوامل خطر دیگری مانند سابقه خانوادگی قوی دارند. برای سایر زنان، اگرچه CPM خطر ابتلا به سرطان در پستان دیگر را کاهش می‌دهد، اما لزوماً شانس آنها برای زندگی طولانی‌تر را افزایش نمی‌دهد. یکی از دلایل انتخاب این روش، دستیابی به تقارن ظاهری بهتر پس از جراحی بازسازی پستان است.
اهمیت مشاوره قبل از تصمیم‌گیری
ماستکتومی پیشگیرانه، مانند هر جراحی دیگری، خطرات و عوارض جانبی خاص خود را دارد که می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. قبل از اتخاذ این تصمیم مهم، بسیار ضروری است که با تیم پزشکی و یک مشاور ژنتیک صحبت کنید تا مزایای بالقوه را در مقابل خطرات و عوارض جانبی بسنجید. دریافت نظر دوم از پزشکان دیگر و صحبت با افرادی که این جراحی را انجام داده‌اند نیز می‌تواند به شما در گرفتن یک تصمیم آگاهانه کمک کند.